Governance is de wijze waarop een organisatie wordt geleid. In governance codes wordt eenvoudig gezegd vastgelegd hoe de structuur van een rechtspersoon in een specifieke branche zou moeten worden opgetuigd om ervoor te zorgen dat de bevoegdheden evenwichtig zijn verdeeld en dat de organen van de rechtspersoon op een goede manier met elkaar omgaan. Nog eenvoudiger gezegd, kan men stellen dat de governance van een onderneming inhoudt het antwoord op de vragen (i) wie doet wat en (ii) hoe gaan we met elkaar om. Governance codes kunnen wat dat betreft behulpzaam zijn om de taakverdeling en de onderlinge verhoudingen binnen een organisatie goed te regelen.

In december 2016 werden twee toonaangevende herziene governance codes gelanceerd. Het betreft de herziene Nederlandse Corporate Governance Code (“CGC”) die geldt voor beursgenoteerde vennootschappen (maar die ook richtinggevend is voor andere commerciële rechtspersonen) en de Governancecode Zorg 2017 (“Zorgcode”) die van toepassing is op nagenoeg alle toegelaten zorginstellingen. Beide codes zijn aanzienlijk gewijzigd.

Tijd om te bezien wat de waarneembare trends en opmerkelijkheden van beide herziene codes zijn.

Trends
Het meest opvallend is dat beide codes de opzet totaal hebben gewijzigd. De oude codes waren ingericht naar de verschillende organen van de rechtspersoon. Die opzet is verlaten. In plaats daarvan is in de herziene codes gekozen voor een opzet naar thema’s. Per thema zijn de onderwerpen centraal gesteld en er wordt toegelicht wie welke rol daarbinnen vervult. Hiermee wordt beoogd een integrale benadering van onderwerpen te stimuleren. Ook de interactie tussen de verschillende organen van de rechtspersoon zouden hierdoor inzichtelijker moeten worden.

Nieuw in beide codes zijn de bepalingen omtrent cultuur en gedrag. Beide codes hebben hier een thema aan gewijd. Cultuur en gedrag van de organisatie zijn een centralere rol gaan vervullen binnen de codes. Beide codes gaan ervan uit dat het bestuur van de organisatie waarden vaststelt die zichtbaar in de organisatie zijn waarmee een cultuur wordt uitgedragen die bijdraagt aan het behalen van de ondernemingsdoelstellingen. In dat kader gaan beide codes ook uit van een open aanspreekcultuur, zodat fouten en misstanden eerder aan het licht komen.

Beide codes besteden relatief veel aandacht aan de rol van de externe accountant. De raad van commissarissen c.q. toezicht heeft de taak om ook toezicht te houden op het functioneren van de externe accountant en zijn functioneren regelmatig te evalueren. Ten opzichte van de externe accountant nemen beide codes dus een kritische houding aan.

Opmerkelijkheden
Governance codes gaan ervan uit dat zij richtinggevend zijn. Daarvan mag dus worden afgeweken maar dan moet dat wel (kunnen) worden uitgelegd (het “pas toe of leg uit”-principe). De CGC handhaaft dit principe. De herziene Zorgcode gaat echter een stap verder want deze voert een nieuw principe in, namelijk “pas toe en leg uit”. Daarmee zijn alle bepalingen van de Zorgzode niet meer vrijblijvend en deze moeten dus door nagenoeg alle toegelaten zorginstellingen worden nageleefd.

Verder valt op dat bij de herziening van de Zorgcode expliciet wordt vermeld dat alle partijen het erover eens zijn dat men af moet van afvinkgedrag. Dat hebben we eerder kunnen lezen bij de herziening van de CGC in 2008. Op dit punt loopt de Zorgcode hopeloos achter op de CGC.

Noemenswaardig is tot slot dat de CGC een lange-termijnvisie als uitgangspunt formuleert terwijl de Zorgcode hier nauwelijks aandacht aan besteedt. Daar laat de Zorgcode wat mij betreft toch een belangrijk thema liggen.

Conclusie
De rode draad van beide herzieningen van de codes is dat de directieve aanwijzingen aan functionarissen hebben plaatsgemaakt voor overkoepelende thema’s waarbij meer aandacht is voor cultuur en gedrag binnen een organisatie. Dat valt toe te juichen. De herziene codes zijn er echter tegelijkertijd niet vrijblijvender op geworden; voor de Zorgcode geldt zelfs het tegendeel. Zorg dus dat uw onderneming zo is ingericht dat de organisatie goed wordt geleid en voldoet aan de geldende wet- en regelgeving.